Ontwikkelingen in de biotechnologie laten zien het menselijk leven binnenkort niet meer door vrouwen en moeders hoeft te worden voortgebracht. Misschien zullen we later zeggen dat 2024 een ware doorbraak was: borstvoeding door transidentificerende man in het medisch vakblad BMJ (jan 2024). Het woordje ‘moeder’ gewist uit het bevolkingsregister (april 2024). Een pleidooi voor het recht op draagmoeders van eigen bodem in Linda (mei 2024) en de eerste baby die - met drie miljoen Europese subsidie - zal worden voldragen in een kunstbaarmoeder van Hollandse makelij - ook in 2024.
Een buitengewoon moeilijk probleem voor degenen die de potentiële gevaren en schaduwkanten van technologische innovaties zien of vermoeden, is, zoals schrijver en wetenschapper Andreas Burnier al zei, de positieve deklaag, het fraaie masker dat dergelijke innovaties aanvankelijk plegen te tonen. Wie zou er niet vóór zijn om te vroeg geboren baby’s het leven mogelijk te maken en transpersonen het recht te geven op een eigen kind? En wie zou niet de lasten van het moederschap eerlijker willen verdelen? Laten we inzoomen op het nieuws zelf:
Draagmoeders zijn moeders
Het begon in januari, met kort artikel in het British Medical Journal. Gendermedici van het UMC Amsterdam hebben bij een transidentificerende man via een intensieve hormoonbehandeling 'borstvoeding' opgewekt. Iedere moeder weet dat alles wat je eet of drinkt via de moedermelk wordt doorgegeven aan je baby. De eerste vraag is dan ook of de hoge dosis lactogene medicatie niet via de ‘moedermelk’ werd overgedragen op de boreling. Dat bleek niet onderzocht. Toch adviseerden de auteurs om hun medicatieprotocol ook bij andere transidentificerende mannen toe te passen, omdat dat ‘validerend is voor hun vrouw-zijn’.
Vervolgens konden we in de mei-editie van de Linda lezen dat een andere transidentificerende man (Sophie) werd gediscrimineerd omdat deze alleen via een buitenlandse draagmoeder een kind kon verkrijgen. “In Nederland is de draagmoeder vaak automatisch de biologische en rechtmatige moeder van het kind, wat tot ingewikkelde situaties kan leiden”, aldus Sophie. “Er zijn enorm veel beperkende regels.” Wensouders mogen in Nederland inderdaad alleen een draagmoeder zoeken in eigen kring. De dragende en barende moeder wordt juridisch als moeder aangemerkt. Commercieel draagmoederschap is (nog) niet toegestaan.
Maar ook als het gaat om commercieel draagmoederschap, blijft het lastig te ontkennen dat de barenden moeders zijn, of, dat de baby's die ze dragen van hen zijn. Sinds kort wordt er echter aan een nieuwe mogelijkheid gewerkt die maakt dat mannen nog beter kunnen geloven dat ook zij de gevers van het leven zijn: ruim dertig wetenschappers aan de Technische Universiteit in Eindhoven zijn bezig met de ontwikkeling van een kunstbaarmoeder – een ‘baarmoeder’ buiten het vrouwelijk lichaam – waar in 2024 naar verwacht de eerste zwangerschap in kan worden uitgedragen. Het doel is (nog) niet om de volledige zwangerschap over te nemen – wat de vrouwelijke baarmoeder overbodig zal maken – maar vooraleerst om vroeggeboren baby’s te ‘voldragen’. Daar technische innovaties samengaan met het verleggen en oprekken van ethische grenzen onderzocht Wijsgerig Perspectief de gevolgen van deze ontwikkelingen voor het moederschap. De vraag luidde:
‘Zal deze nieuwe technologie een emanciperende werking hebben op het moederschap?’
Naomi Jacobs, universitair docent bio-ethiek aan de Universiteit Twente, is enthousiast: waar de pil een ‘groots en bevrijdend’ effect had op de seksuele beleving van de vrouw zou de kunstbaarmoeder de vrouw nu definitief bevrijden van haar reproductieve taken. Het zal vrouwen verlossen van de ‘gezondheidsrisico’s en fysieke en mentale lasten die gepaard gaan met zwangerschap en baren’ en een ‘gelijkwaardiger verhouding’ tussen mannen en vrouwen creëren, daar vrouwen in de nabije toekomst niet langer verantwoordelijk zijn voor het leeuwendeel van de reproductie. Bovendien zal de kunstbaarmoeder de toegankelijkheid en acceptatie van de LHBTQI+ gemeenschap en hun wens voor het ouderschap vergemakkelijken. Koppelen we deze voordelen aan actueel biomedisch onderzoek naar de mogelijkheid om ei- en spermacellen te creëren uit eigen stamcellen, dan zien we, aldus Jacobs, “plots de enorme emancipatoire sprong voor bijvoorbeeld lesbische en homostellen om genetisch een eigen kind te krijgen zonder intrede van een derde persoon. Kortom: de feministische ethica kijkt reikhalzend uit naar het Utopia waar vrouwen niet langer de last dragen van een zwangerschap, en LHBTQI+ stellen een eigen kind kunnen verwerven.
En wie zou het er niet mee eens zijn? Welnu: heel veel vrouwen. De van iedere seksualiteit, liefde en gemeenschap losgezongen visie op de toekomst van de reproductie vervult velen van ons met afschuw. De oorzaak daarvan ligt bij de fundamenteel gebrekkige visie op wat het betekent om een belichaamd menselijk individu te zijn. De bewering dat ‘de bevrijding van vrouwen’ culmineert in de bevrijding van hun lichaam maakt een karikatuur van de vrouwenbeweging. Maar weinig vrouwen onderschrijven het van het lichaam vervreemde cyberfeminisme en de technologisch Dystopie die zij nastreeft. Nog minder vrouwen zien uit naar het moment dat de reproductie van de mensheid onder totale medische controle zal zijn gebracht, en vrouwen niet langer baas zijn in eigen buik. Maar geen enkele vrouw bij haar volle verstand zag reikhalzend uit naar het moment dat haar lichaam met sofinummer en al ter consumptie zou kunnen worden aangeboden in de seksindustrie of op vrije markt van het draagmoederschap. Geen enkele vrouw kon zich twee decennia geleden voorstellen dat Oekraïense draagmoeders door de industrie klaargestoomd zouden worden om zich niet te realiseren dat ze de moeders van hun eigen kinderen zijn en dat het bestellen van een baby bij een ‘draagmoeder’ niet een moderne vorm van klasse-uitbuiting zou zijn. Geen enkele vrouw kortom, verlangde naar een wereld waarin de toe-eigening van vrouwelijke voortplanting door niet-vrouwen en machines een feit zou zijn. Het baren van een kind creëert immers niet alleen een baby; het verandert de vrouw in een moeder: haar lichaam heeft tijdens de zwangerschap onherroepelijke veranderingen doorgemaakt, haar geest zal nooit meer hetzelfde zijn en haar toekomst als vrouw is door deze gebeurtenis ten diepste bepaald.
Het is frustrerend genoeg om te zien hoe Sophie een gemarginaliseerde vrouw voorstelt als ondergeschikt aan haar eigen bevrijding als transpersoon. Hoe het UMC de gezondheid van een boreling ondergeschikt acht aan de validering van een volwassen ‘transidentiteit’.
De hypocrisie echter waarmee uitbuiting op basis van geslacht en klasse verpakt wordt als sociale rechtvaardigheid is genoeg voor veel vrouwen om zich onherroepelijk solidair te verklaren met vrouwen die tot- baarmoeder- worden -gemaakt. Of dat nu uit noodzaak, uit liefde of om het geld is.
De toekomst van de voortplanting
Terwijl wij druk bezig zijn ons leven te leiden, zijn honderden ambtenaren bezig biologische sekse uit taal en wetgeving te schrijven, en sekse als biologische werkelijkheid uit de leerplannen van onze scholen, medische faculteiten en sociale instellingen te verwijderen. Soms vangen we daar een glimp van op. Bijvoorbeeld als de endometriosestichting opeens spreekt van ‘mensen die menstrueren’ in plaats van vrouwen. Of toen een oplettend politicus opmerkte dat het woord ‘moeder’ op het punt stond gewist te worden uit het bevolkingsregister. De verantwoordelijk minister haastte zich ons te manen snel ‘weer aan het werk te gaan’. Natuurlijk zou het woord ‘moeder ‘in het bevolkingsregister blijven, een prachtig woord toch? De meeste mensen denken inderdaad dat wel weer overgaat.
Maar dit is geen vergissing en het is geen modegril. En het wordt niet gedaan uit naam van een mensenrechtenbeweging. De samenleving en de taal en alle maatschappelijke en corporate instituties worden niet zo ingrijpend gewijzigd vanwege een relatief klein aantal mensen dat genderdysforisch is. Dat is eenvoudigweg geen logische gedachte. Wat wel logisch is, is dat de technologie exponentieel voortschrijdt: Genetische manipulatie, DNA-manipulatie, stamcelonderzoek, de kunstbaarmoeder: de genderindustrie, hoe winstgevend ook, is geen doel op zichzelf. Zij bereidt ons voor op een toekomst die, aldus Biotech ondernemer Martine Rothblatt transhumanistisch zal zijn. Voorbij de mens. Het uitwissen van het seksuele verschil uit taal en wetgeving moet ons klaarstomen voor een ontwikkeling waarbij de voortplanting uiteindelijk zal worden verplaatst naar de technologiesector. Beelden van bevrijding en emancipatie spiegelen ons precies datgene voor wat ons ontnomen wordt: autonomie over het eigen lichaam. De kern van deze ontwikkeling is niet alleen anti-vrouw, maar anti-menselijk. In haar poging om moeder natuur te overtreffen, snijdt de transhumanistische beweging niet alleen in het vlees van getroebleerde mensen, ze probeert ook de werkelijkheid te herdefiniëren naar haar eigen beeld.
De éne onherroepelijke ervaring die alle mensen delen zijn de maanden dat we groeiden binnen in het lichaam van een vrouw. En dat betekent iets. Ja, we moeten rekening houden met een lijdende minderheid, door de transidentificerende mensen te behandelen als wettelijke uitzonderingen op de regels van de biologie. Dat is menselijkheid en elementair fatsoen. Maar we kunnen niet ontkennen dat biologie bestaat en dat vrouwen bestaan en dat dat er tot doet, vooral niet als die ontkenning wordt gebruikt om de rechten van het minder bevoorrechte geslacht van de mensheid af te zwakken of zelfs te vernietigen - om vrij baan te maken voor een technologische dystopie waarin maar weinigen van ons zouden willen leven.
Meer over deze ontwikkeling vind je in: